De L van ellende, zo onthouden studenten dat een hoog LDL-cholesterol gepaard gaat met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Statines verlagen het LDL en de kans op cardiovasculaire ellende. Over het causale verband tussen beide worden heftige discussies gevoerd, zoals over álles wat met cholesterol, statines en hart- en vaatziekten te maken heeft. Daarbij hebben de statinecritici sinds een paar jaar een nieuw wapen in handen: langdurig gebruik van statines verhoogt de kans op het ontwikkelen van type-2-diabetes, een klein beetje. Maar hoe? Folkert Asselbergs, hoogleraar cardiovasculaire genetica in het UMCU: ‘Komt het doordat mensen die statines slikken langer overleven, en dus meer tijd hebben om diabetes te krijgen? Of speelt er wat anders?’ Asselbergs is een van de onderzoekers die wilde weten of er een verband is tussen genetisch bepaalde verschillen in lipidengehalten en de kans om diabetes dan wel hart- en vaatziekten te krijgen. Hij en zijn collega’s publiceerden erover in JAMA Cardiology.

Die omweg, via de genen, is een goede manier om confounding te voorkomen, zegt Asselbergs: ‘Het toeval bepaalt welke variant je meekrijgt, daar doet je omgeving helemaal niets aan. We weten dat bepaalde genvarianten gerelateerd zijn aan verhoogde lipidengehaltes, onafhankelijk van leefstijl. Die kennis hebben we gebruikt om na te gaan of die gehaltes op zichzelf samenhangen met optreden van diabetes, en met hart- en vaatziekten.’ Ze gebruikten reeksen single nucleotide polymorfismes (SNP’s) die een deel van de variatie in lipidengehalten bepalen (voor LDL-cholesterol ging het bijvoorbeeld om 130 SNP’s die 7,9 procent van de variantie bepalen). Ze voerden een case-control studie uit, gebruikmakend van data uit genoombrede associatiestudies. Ze vergeleken diabeten met niet-diabeten, en mensen met hart- en vaatziekten met mensen zonder. Daaruit bleek dat genetische aanleg voor een hoog LDL en triglyceriden zoals bekend geassocieerd was met hogere kans op hart- en vaatziekten. Voor HDL was er geen significant verband. Voor alle drie de lipiden gold dat hoe hoger ze waren, hoe lager de kans op het ontwikkelen van diabetes. Asselbergs: ‘Dat klopt met de waarneming dat bij statinegebruik de kans op diabetes iets stijgt: daarbij daalt het LDL immers. Bij een hoger LDL is het dus andersom.’

Maar nuance is van groot belang zegt Asselbergs, die weet hoe hoog de gemoederen oplopen als het gaat over hypercholesterolemie: ‘De kans op diabetes door een statine is véél kleiner dan het voordeel dat mensen hebben bij deze medicijnen.’ Daarmee zijn de bevindingen niet minder relevant: ‘Bij statines duurde het 20 jaar voor de relatie met diabetes aan het licht kwam. Nu we weten dat dit zeer waarschijnlijk via de verlaging van lipiden verloopt, is het zaak om daar bij andere cholesterolverlagers rekening mee te houden. Zoals bij de PCSK-9-remmers, die nog krachtiger werken dan de statines. Ze hoeven niet van de markt, maar in klinische trials én post-marketing moeten we actief zoeken naar glykemische effecten, en de incidentie van diabetes goed registreren.’