Het idee van liquid biopsy is niet nieuw: een diagnose via bloedonderzoek is in theorie sneller en eenvoudiger dan op basis van weefselbioptie. Zeker als het gaat om kanker die niet eenvoudig aan te prikken is, zoals hersentumoren. In theorie zijn er verschillende manieren om dit voor elkaar te krijgen: analyseren van plasma-DNA, of losse kankercellen in het bloed bijvoorbeeld. ‘Maar de concentratie is vaak laag, wat het moeilijk maakt om deze te isoleren uit een buisje bloed’, zegt eerste auteur Myron Best, geneeskundestudent aan het VUmc, die bij de groep van Thomas Würdinger gaat promoveren. Voortschrijdend inzicht over de functie van trombocyten heeft onderzoekers nu op het spoor van deze cellen gezet, die onder meer als voordeel hebben dat ze eenvoudig te isoleren zijn. Naast hun functie in de bloedstolling hebben ze namelijk ook een rol bij de systemische en lokale reactie op tumorgroei . Best: ‘De tumor leidt trombocyten als het ware op om voor zich te werken, met name bij groei en metastasering. Ze nemen eiwitten van de tumor op, ze gaan een directe interactie aan met de tumor, waardoor deze verandert en de bloedbaan ingaat. Op de locatie van metastasering scheiden bloedplaatjes weer stofjes uit, die de plek voorbereiden op de aankomst van de tumor en bijvoorbeeld bloedvaten laten aangroeien. Maar ze nemen ook RNA op, dat via vetblaasjes door een tumorcel wordt uitgescheiden. Wat de functie daarvan is, weten we nog niet. Wij hebben onderzocht of we dit gegeven kunnen gebruiken voor de diagnostiek. Want doordat de trombocyten in aanraking komen met een tumor, verandert hun RNA-profiel.’

Via RNA-sequencing van 134 patiënten met één van zes soorten kanker en 41 gezonde proefpersonen zijn ruim 5000 RNA-fragmenten verder geanalyseerd. Via een zelflerend algoritme werd vervolgens een profiel ontwikkeld. Daarmee valt  inderdaad onderscheid te maken tussen de twee groepen. Bij een volgende groep kankerpatiënten en gezonde mensen, was de sensitiviteit 96 procent, de specificiteit 92 procent. In bijna driekwart van de samples werd ook de lokalisatie van de primaire tumor goed voorspeld. Verder was het mogelijk om te achterhalen of de tumor bepaalde biomarkers had, wat bij de keuze van therapie van belang kan zijn.

In principe werkt het, maar er moet nog veel werk worden verzet voor een trombocyten-RNA-screening in de kliniek bruikbaar is. Best: ‘We hebben in deze studie naar zes tumortypes gekeken, we gaan dat uitbreiden. We moeten kijken of we ook tumoren in een vroege fase kunnen detecteren. En of er onderscheid valt te maken met chronische infecties.’ Het bedrijf ThromboDX, waar Würdinger het octrooi voor deze technologie heeft ondergebracht, werkt daarom samen met verschillende partners om deze wereldwijd op zoveel mogelijk mensen te testen.

Daarnaast is de vraag óf we bloed willen gebruiken om te screenen op kanker, zegt Best: ‘Want dat is wel waar we naartoe gaan. Laten we nu dus nadenken of we dat willen, als artsen, maar ook als maatschappij. En zo ja,  bij welke mensen.’