Vaccins tegen kanker kunnen de kankergroei bij patiënten stoppen. Anderhalf jaar geleden werd dit voor het eerst aangetoond bij patiënten met huidkanker. Intussen blijkt vaccinatie ook bij andere vormen van kanker te werken, zoals bij alvleesklierkanker (British Journal of Cancer, 30 augustus 2016.) Het zijn de eerste, nog bescheiden successen van een ingewikkelde nieuwe therapie. Kankervaccins stimuleren het eigen afweersysteem van de patiënt om de kanker te vernietigen.

Het is een mooi idee en het lijkt dus nu te werken. Er werd al meer dan 20 jaar aan gewerkt. Maar er bleek wel een ver doorgevoerde vorm van personalized medicine nodig om resultaat te bereiken. Voor iedere patiënt is een speciaal gemaakt vaccin nodig. Om dat vaccin te maken moet de DNA-volgorde van tumorcellen en van gezonde cellen van een patiënt worden vastgesteld.

Het doorslaggevende proefdierexperiment dat proeven bij mensen mogelijk maakte stond al bijna twee jaar geleden in Nature. Het waren twee studies die gelijktijdig werden gepubliceerd. Bij één ervan waren het Nederlandse bedrijf ISA Pharmaceuticals, waar immunoloog Kees Melief de wetenschappelijke directeur is, en Ton Schumacher van de afdeling immunologie van het Antoni van Leeuwenhoek (AVL) betrokken. (Nature, 27 november 2014).

Er bestaan al vaccins die het ontstaan van kanker kunnen voorkomen, zoals het vaccin dat pubermeisjes krijgen om hen te beschermen tegen een virus dat baarmoederhalskanker veroorzaakt. Maar hier gaat het om vaccins die de afweer stimuleren kankercellen te vernietigen nadat die ontstaan zijn. Kanker bestrijden met een vaccin is een nieuwkomer in het repertoire van kankertherapieën.

Sinds de jaren zestig wordt serieus nagedacht over de mogelijkheid om kanker met de eigen afweer te bestrijden. Het klinkt heel elegant. Maar er werd ook lang getwijfeld of het wel kan. Het afweersysteem heeft helemaal aan het begin van het leven ‘geleerd’ om eigen cellen niet te bestrijden. Dat gebeurt door informatie over de lichaamseiwitten in het afweergeheugen op te slaan.

Kankercellen zijn eigen cellen met lichaamseigen eiwitten, weliswaar ontspoord, maar toch nog grotendeels eigen. Misschien worden al veel beginnende kankercellen door het afweersysteem opgeruimd en ontstaat er eigenlijk heel vaak kanker. Maar op een tumorgezwel dat eenmaal groeit heeft het afweersysteem van nature weinig vat meer.

Toch zijn kankercellen genetisch veranderd. De kanker kon ontstaan door mutaties in het DNA. Omdat genen de matrijs zijn op basis waarvan eiwitten worden gemaakt, veroorzaken deze mutaties vaak afwijkende eiwitten. Sommige daarvan zijn zo sterk veranderd dat het afweersysteem ze als lichaamsvreemd zou kunnen beschouwen.

Lees hier meer.